Խոդասևիչից

Իմ շուրջը դանդաղ օղակն է սեղմվում,
Անաղմուկ սահում է քունը…
Վարագույրերի մեջ է թաքնվում,
Օ՜, ինչ տրտում է ժպտում նա։
Ինչ միալար է քամին ձայնածում՝
Ոռնալով խողովակներում սառած։
Շուրջս տրտմություն է գործվում,
Իմ շուրջ սեղմվում է օղակը՝ դառած
Ճակատագրական թագ՝ իմ գլխի վրա։

Հակիրճ խոսք ի պաշտպանություն պոեզիայի` ասված «Նովի միր» ամսագրի մրցանակի հանձնման ժամանակ

Մաքսիմ ԱՄԵԼԻՆ

Պոեզիան ունի թշնամիներ` ներքին և արտաքին: Արտաքին թշնամիների շարքին կարելի է դասել բանասերներին և գրականության պատմաբաններին: Առաջին հերթին պոեզիան հարկավոր է պաշտպանել մարտնչող բանասերներից: Պոեզիան իր գոյությամբ ապացուցում է Աստծու գոյությունն առավել, քան մյուս արվեստները: Բանասիրությունը, առավել քան մյուս գիտությունները, հատկապես վերջին հարյուրամյակի ընթացքում, անհաջող, բայց առանձնահատուկ ջանասիրությամբ, փորձում է ապացուցել հակառակը: Առանձնահատուկ վտանգ են ներկայացնում պոեզիայի հանդեպ կիրառվող ձևաբանական և կառուցվածքային մեթոդները: Իրենց իսկ մշակած ապարատի ողջ հզորությամբ հանդերձ, այդ մեթոդներն անզոր եղան որևէ բան բացահայտել կամ բացատրել ինչպես պոետներին, այնպես էլ ընթերցողին: Եթե սրանց նախնիները գոնե բարեհոգի դիահերձներ էին, ապա նրանց հետնորդները իսկական փոր թափող մոլագարներ են, ամենքին և ամենն անդամահատողներ: Պոեզիայի մասին նրանք ոչ մի նոր բան չեն ասել, թեև հաշվել են բոլոր ոսկորներն ու հյուսվածքները: Քանի որ հիմնական հասկացությունները, որոնցով վիրահատում է արդի բանասիրությունը, տեքստն ու համատեքստն է, որը ոչ այլ ինչ է, քան դիակն ու դրա թաղման հանդիսավոր զգեստը: Բայց իսկական բանաստեղծությունը, որն իմաստաձայնային միասնություն է, անտեղյակ է այդ հասկացություններից, քանզի, հանդիսանալով առանձնահատուկ կենդանի օրգանիզմ, գոյում է իր օրենքներով:

Առանձին հոգեհանգստի են արժանի պրոգրեսիստային տեսությունները: Իբր պոեզիան ունակ է զարգանալ, օրինակ` կլասիցիզմից հասնել ռոմանտիզմի` անցնելով սենտիմենտալիզմով, կամ սիմվոլիզմից հասնել սոցռեալիզմի` անցնելով ֆուտուրիզմով: Դա սխալ է, քանզի պոեզիայում չկա՛ և չի՛ կարող լինել ո՛չ զարգացում, ո՛չ պրոգրես, իսկ անհատական ոճական փոփոխությունները չի կարելի դիտարկել իբրև շարժում որևէ ուղղությամբ: Այստեղ սկսվում է գրականության պատմության ոլորտը: Բելինսկուց և Չերնիշևսկուց հետո ամբողջ մի հարյուրամյակ Ռուսաստանում իշխում էր պոեզիայի հանդեպ կոպիտ սոցիոլոգիական մոտեցումը: XX դարի կեսից դրան սկսեց փոխարինել մեկ ուրիշ, ոչ պակաս միակողմանի մոտեցում` կենսագրականը: Այս երկրորդի հիմնական սխալը պոեզիան հեղինակի կենսագրությամբ փոխարինելն է: Որպեսզի ոչինչ չասվի ստեղծագործությունների մասին, հարկավոր է մանրակրկիտ լուսաբանել այն ամենը, ինչ վերաբերում է հեղինակի կյանքի մանր, անգամ նեղ անձնական մանրամասներին: Ի՜նչ մի հաճույք է փորփրել այն կեղտը, որից արդեն բանաստեղծություններ են ծլել: Ավելին, այդ մոտեցումը ծնել է գրողների մի ողջ դասակարգ, որոնք չունեն ստեղծագործություններ, բայց ունեն բավական հետաքրքիր կենսագրություն: Կյանքն ու գործունեությունը առանձին ժանր է, բայց ոչ գրական: Քանզի հեղինակից` գործող անձ և հակառակ կերպափոխումը գրական ոչ մի օգուտ չի տալիս:

Անիմաստ բանաստեղծները պոեզիայի փչացումն են ներսից: Արտոնություններ որոնող կիսագրագետների` դեպի գրականություն զանգվածային հոսքի արդյունքում, խաթարվել է ընթերցողի ճաշակը իսկական բարձր պոեզիայի ընկալման առումով: Թվացյալ «հասկանալիությունը», «ժողովրդից չկտրվելու» աղոտ ջանքերը հանգեցրին պարզունակացման: Պոեզիան հասցվեց քառատող ստրոֆիկայի, համավանկ տաղաչափությանը, պարզունակ նախադասությունների և այլն: Յուրահատուկ նվաճում էր համարվում պոեզիայի պրոզայացումը (արձակացումը), որը, ինչպես ինձ է թվում, նման է գյուղի ու քաղաքի, կնոջ և տղամարդու միջև տարբերությունների ջնջմանը:

Որպեսզի հնարավոր լինի դիմակայել վերը թվարկված թշնամական զորքին, հարկավոր է վճռական քայլեր անել: Ռուսաց լեզուն գուցե թե վերջին կենդանի լեզուն է Եվրոպայի նշանակալի լեզուներից: Ինչո՞ւ մուրալ, երբ պահեստներդ լի են հարստությամբ: Ինչո՞ւ շրջել ցնցոտիներով, երբ ունես ոսկե կոճակներով կամզոլ: Դիմակայելու համար բոլոր միջոցներն են լավ. բազմապիսի հանգերը, հռետորական կերպարները, հարուստ տաղաչափությունը, ռուսական շարահյուսության հարստությունը: Պոեզիան կարո՛ղ է և պե՛տք է բարձրանա կենցաղից վեր, միայն այդ ժամանակ նա կլինի անխոցելի, միայն ա՛յդ ժամանակ կիրագործի իր բարձր կոչումը:

• 

ՍԻՄՎՈԼԻԶՄ

Ռեքվիեմ (Աննա Ախմատովա)

Ձոն

Այս վշտի առջև խոնարհվում են լեռները,

Եվ կանգ է առնում գետը մեծամեծ,

Բայց ամուր են բանտային փականները,

Դրանցից անդին՝ «տաժանախցեր»

Ու մահացու տրտմություն է։

Ոմանց համար թարմ քամին է ոռնում,

Ոմանց համար՝ մայրամուտ է զով.

Չգիտենք, մեզ համար մշտապես նույն՝

Բանալու՝ նյարդ սղոցող ճզզոց

Ու զինվորների ծանր քայլք է։

Արթնանում էինք մինչ արևածագ,

Անցնում քաղաքով ամայցած,

Ուր հանդիպում էին անշունչ դիակներ,

Նևան՝ մգլապատ, ու արևն էր ցածր,

Իսկ հեռվում լողում էր հույսի նավակը։

Դատավճիռ… Արցունքում ես մեկեն,

Բոլորից անջատ ես արդեն… Գիտե՞ս,

Ասես կյանքդ սրտիցդ պոկեն,

Ասես հրում են կոպիտ, որ գետնեն,

Բայց քայլում է… Ճոճվում է… Մենակ է…

Սատանայական այն երկու տարվա

Ըներուհիներս որտե՞ղ են, հարկավ,

Ի՞նչ են տեսնում լուսնի օղակում,

Սիբիրյան բքի մեջ ինչ են գուշակում…

Ես հրաժեշտի վերջին ողջույն եմ նրանց ուղարկում։

Մարտ, 1940

Ֆյոդոր Սոլոգուբ

Առաջին ու երկրորդ բանաստեղծության թարգմանիչը հայ դասկան է… Կարո՞ղ եք մեկնաբանություններում գրել այդ թարգմանչի անունը…

* * *

1.

Մայիր աստղն է ցոլում վրաս,

Աստղը Մայիր.

0, այդ լույսով լուսավառված

Հեռու երկիր…

Երկիրն Օյլե՝ եթերային ալիքներում,

Երկիրն Օյլե։

Մայիրի պարզ լույսն է վառվում

Երկրում Օյլե…

Լիգո գետն է սիրո երկրում,

Գետն է Լիգո,

Մայիրի պարզ դեմքն օրորում

Իր ալիքով…

Քնարի թրթիռ, բուրմունք ծաղկանց,

Քնարի թրթիռ,

Համաձայն երգ չքնաղ կանանց՝

Գովքըդ Մայիր…

2.

Օյլե երկրում հեռավոր ու դյութական…

Այնտեղ է իմ սերը բոլոր, իմ հոգին։

Օյլե երկրում հեռավոր ու դյութական

Նվագներով քաղցրաձայն ու համաձայն

Օրհներգում են, գովեստ երգում այն կյանքին,

Այնտեղ Մայիր աստղի ցոլքով լուսավառ՝

Ողջը ծաղկում ու երգում է այնպես պարզ,

Այնտեղ Մայիր աստղի ցոլքով լուսավառ,

Եթերային օրորումով օրորված,

Խորհրդավոր մի այլ աշխարհ է ապրում…

3

Այն ամենն, ինչ մենք չունեինք այստեղ,

Ամենն, ինչ ծնում էր երկրի վշտերը,

Ծաղկում ու փայլատակում է այստեղ,

O՜, Լիգոյական օրհնված դաշտեր։

Երկրի աշխարհը՝ թշնամանքի ծով,

Երկրի աշխարհն է պատված ունայնով,

Սփոփվում ենք լուռ գերեզմանոցով,

Մահու պես երկար ու մթին քնով:

Բայց Լիգոն հոսում ու գլգլում է,

Հրաշագեղ ծաղիկներն են բուրում,

Մայիրը՝ կուսական, լռին փայլում է

Հավերժ գեղեցկության երկրի վերում:

4

Քիչ-քիչ կքայքայվի աճյունն իմ,

Կներծծվի խոնավ հողին,

Ես աստղերի մեջ կգտնեմ իմ

Ուրիշ՝ Օյլե երկրի ուղին:

Երկրայինը կմոռանամ ես,

Եվ չեմ լինի այնտեղ օտար,

Երկրային սովորության պես

Այլ հրաշքի կհավատամ:

5

Մենք շուտով կմեռնենք

Երկրի երեսին, —

Մենք շուտով միասին

Օյլե կհասնենք:

Պայծառ Մայիրի տակ

Մեր սերը անբիծ,

Լուսե Մայիրի տակ

Կգտնենք նորից։

Այն, ինչ թաքցնի

Խանդոտ երկիրը,

Արևը թաքցնի —

Ցույց կտա Մայիրը:

Գավաթ (Ալ. Ռևիչ)

Կարող էր՝ չծնվեի աշխարհում,

Կարող էր… Փառքդ շատ Տեր իմ,

Հիշում անցյալի դեմքերն ու

Արցունքոտվում են այտերն իմ։

 

Ծննդյան ձյունե առավոտ.

Վաղնջական մի աշխարհ՝

Ծխացող վառարան, նամահոտ՝

Տներում՝ ցրտից դողահար։

 

Քաջության բիբերում սարսափի

Սուր հատիկ էր մաղվում ու ծակում,

Արյունոտ դրոշներն ու սպիտակ

Ձնաբուքն էին զարկում ապակուն։

 

Ձյունաթաղ էին բոլոր չափումները,

Սառը բուք, կրակոց ճակատին,

Զառիթափ բլուրներ, ուր ոտքերդ

Սառցաճում էին խրամատին։

 

Ինչ-որ տեղ այս ամենը եղել է

Ու դեռ կմնա դարեդար,

Շտրաֆբատի սև այս տողերը

Տպված են ճերմակ ձյան վրա։

 

Մոտենում է կյանքի ավարտը

Ձյունաթաղ հարձակմամբ… Երազում…

Լի բերան խմվել է գավաթը,

Չնչին մնացորդ է թասում։

Իոսիֆ Բրոդսկի «Ես մտել եմ վայրի գազանի վանդակը…»

Ես մտել եմ վայրի գազանի վանդակը,

Անուն ու պատժաչափս դաջել բարաքում։

Ապրել եմ ծովափին, խաղացել եմ ռուլետկա,

Չգիտես ում հետ՝ ճաշել Ֆրակով։

Սառցադաշտի գլխից կես աշախարհն եմ տեսել,

Երեք անգամ խեղդվել եմ, երկու անգամ՝ փորթվել։

Լքեցի երկիրը, որն ինձ սնուցել էր,

Ինձ մոռացածներից քաղաք կկերտվի։

Շրջել եմ հոների ձայներ հիշող դաշտում,

Հագել՝ ինչ նորից էր դառնալու նորաձև,

Գարի եմ ցանել, ձյութել գոմի կտուր,

ու չեմ խմել երևի թե միմիայն չոր ջուր։

Պահնորդի սևապողպատ բիբը ներս թողի երազներս,

Անփշրանք լափեցի հացն արտաքսումի։

Ոռնոցից զատ ինձ թույլ տվի բոլոր ձայները,

Անցել եմ շշուկի։ Հիմա քառասուն եմ։

Ի՞նչ ասեմ կյանքից, որ պարզվեց երկար էր։

Լոկ վշտի հետ ունեմ համերաշխություն։

Ու քանի դեռ բերանս չեն ծեփել կավով,

այնտեղից կհնչի լոկ շնորհակալություն։

Լեո Բուտնարու

Ո՛չ արմունկներով

Հրեշտակիկ, դեռ ջահել ես,

մի՛ աշխատիր արմունկներով,

այլ թևերով, թևերով…

O TEMPORA!

Օ՜, բարքեր, օ՜, ժամանակներ։

Նույնիսկ անձեռ մարդիկ

արդեն չունեն

մաքուր ձեռքեր…

Անդրեյ Կորովին

Ղրիմյան տափաստանը

ոչնչի հետ չես շփոթի
ղրիմյան տափաստանի հոտն այդ
շիկացած հողի շունչը տտիպ
բերնիդ մեջ է
նստում է թոքերիդ
ճամփեզրի ծիրաններին վայրի
որ աճում են եզրաշերտին
ղրիմյան երկաթգծի
այդ բույրի պատճառով
ամեն տարի
ես նստում եմ հարավային ուղղության
շոգախեղդ անող գնացքը
լողանում եմ քրտինքով
խմում հարևանների հետ ուղեխցիս

իսկ հետո տափաստանը շուռ է գալիս
աղուտների մեջ Սիվաշի
արևի ու մարդկանց չորացրած ծովը
բաժանված է քառակուսիների
հողի մեջ խփված սեպերով
ջուրը գոլորշանում
մնում է աղե կեղևը
տափաստանը հեռանում է դեպի ծով
զրնգում է օշինդրե զուռնայով
կոչնակում սկյության հեծելակի ուլուլյույով
լալիս է ռուս հարճերի ձայներով

այնքան ձայներ է ներծծել
այսօրվա լռությունը
որ նրա չխոսելն
ավելի ահավոր է քան մահվան ճիչերը
հազարավոր մարդկանց
տարբեր ազգության հավատի
ներաճած այս տափաստանին
իրենց մարմին ու արյամբ

հետո տափաստանի փետրախոտե ընթացքը
դեմ է առնում սարերին
ու թավագլոր իջնում ցած
դեպի ծովը կանաչ
դեպի նավերը խորտակված
դեպի նրանք
ովքեր մի անգամ
ուզում էին այստեղ ծարավ հագեցնել
նավամբարների ջուրը թարմացնել
իրենց հետ վայրի գեղուհի վերցնել

բայց ընդմիշտ մնացին այստեղ

Մարինա Կուլակովա

Սերգեյ Նադեև

Երբ ես լինեմ ծեր
ու քիչ-քիչ
դեմքս մգլի, կնճռոտվի
հանց չամիչ,
ինձ կսիրի
ոսկեգույն աչքերով մի աղջիկ։

Թռչելով ինձ մոտ կմտնի
գոտիով բարալիկ իրանը կապած։
— Բարի լույս,-
կասի ինձ,
ու վարդագույն պստիկ ականջով
կսեղմվի իմ ուսին։

Անհարմար կզգամ
իմ արդեն ծեր լինելուց,
իր ջահել կտրուկ ժեստերից…

— Բարդիները ծաղկում են։
«Ծաղկաթափ են լինում,-
կուղղեմ ես,- ու ես էլ
գրեթե բարդի եմ…»։
— Չէ՛, իհարկե չէ՛,
դու բոլորովին էլ ծեր չես…-
ու այտիս փոսիկին դիպչելով՝
կշարժի մատիկը,
ինչպես նախշի միջով։

Կհիշեմ իմ գրած գործերը հին,
կհիշեմ իր նման աղջկան
ու ինձ՝
այն ջահել օրերին՝
խրոխտ ու անկապ։

Երևի ինչ-որ բան զգալով
ինձ կասի.
— Երազիս
մորու դաշտում
ինչ-որ մեկը մոտոցիկլ էր քշում,
ու կարմիր էին ակները,
որ սև էին նախկինում…

Կշրջվի։
Կկատակեմ անհաջող.
«Եթե մեծ լինեիր այնքան,
որքան ես էլ պիտի փոքրանամ՝
կամուսնանայի քեզ հետ»։

Ու աղջիկն ինձ կասի կամացուկ.
— Չէի սիրի քեզ այդ ժամանակ։

Վասիլի Շուկշին «Հաւատամ»

Կիրակիներին առանձնահատուկ թախիծ էր վրա տալիս։ Մի տեսակ ներսնային, թունավոր։ Մաքսիմը ֆիզիկապես էր զգում էդ սրիկային, ասես անառողջ, փնթի, բերնի ծանր հոտով անամոթ կինը ձեռնահարի քեզ, շոյի ու ձգվի համբուրվելու։
— Էլի՜… Վրա տվե՜ց։
— Օ, Տեր Աստված, շիշ… էլի՜, խալխի հետևից, խալխի պես. թախի՜ծ…- ձեռ առավ Մաքսիմի կինը՝ Լյուդան, որ աշխատավոր, չոր կին էր. նա չգիտեր` ինչ է թախիծը։ — Ինչի՞ց է էդ թախիծը, հը՞։
Մաքսիմ Յարկովը կնոջը նայում էր սև, հրափայլ աչքերով… Ատամներն էր սեղմում։
— Դե, քֆրի՛, հաչա՛, մեկ էլ տեսար անցավ էդ թախիծդ։ Դու հաչալու վարպետ ես, չէ՞։
Երբեմն Մաքսիմն ինքն իրեն հաղթում էր, չէր հայհոյում, ուզում էր, որ իրեն հասկանան.
— Ախր չե՛ս հասկանա։
— Էդ ինչի՞ ես չեմ հասկանա, բացատրի՛ր՝ կհասկանամ։
— Ա՞յ, դու ամեն ինչ ունես՝ ձեռքեր, ոտքեր… և այլ մասեր։ Ինչ չափերի՝ այլ հարց է, բայց ամեն ինչ, էսպես ասած, տեղում է։ Ոտքդ ցավեց՝ զգում ես, ուտել ուզեցիր՝ ճաշի պատրաստություն ես տեսնում… Էդպե՞ս է։
— Ըհը։
Մաքսիմը թեթևորեն էր տեղից պոկվում (նա քառասնամյա թեթևամարմին տղամարդ էր՝ չար, ձգտող, աշխատելիս երբեք չէր կարողանում ինքզինքը հալից գցել, թեև շատ էր աշխատում), քայլում էր մեծ օթախում, ու աչքերը կատաղի փայլում էին։
— Բայց մարդը նաև հոգի ունի։ Դա ա՜յ էստե՛ղ է, ցավո՛ւմ է,- Մաքսիմը ցույց էր տալիս կուրծքը։- Ես հո չե՞մ հորինում։ Ես պարզապես զգում եմ՝ ցավում է։
— Ուրիշ ոչ մի տեղ չի՞ ցավում։
— Լսի՛ր,- ճչաց Մաքսիմը,- եթե ուզում ես հասկանալ՝ լսի՛ր։ Եթե քոթուկ ես ծնվել, ապա գոնե աշխատիր հասկանալ, որ լինում են մարդիկ, որ հոգի ունեն։ Ես հո քեզնից երեքանոց չե՞մ ուզում օղու համար, ես ուզում եմ… Հիմա՛ր,- լրիվ հունից դուրս եկավ Մաքսիմը, քանի որ հստակ հասկացավ. երբեք չի կարողանա բացատրել, թե ինչ է իր հետ կատարվում, երբեք կինը՝ Լյուդան, իրեն չի հասկանա։ Երբե՛ք։ Դանակով կո՛ւրծքդ կտրիր, հանի՛ր հոգիդ ու ափերիդ մեջ ցո՛ւյց տուր. կասի՝ թափան է՝ փորոտիք։ Բայց ինքն էլ ախր էնքան էլ չէր հավատում ինչ-որ… մսի կտորի, նշանակում է՝ այս ամնենը դատարկ խոսքեր են, էլ ինչի՞ կատաղեցնես ինքդ քեզ։- Հարցրո՛ւ ի վերջո՝ ո՞ւմ եմ աշխարհում ամենից շատ ատում, կպատասխանեմ՝ մարդկանց, որ հոգի չունեն։ Թե՞ դա էլ գարշելի է։ Ձեզ հետ խոսել՝ նույնն է, թե գլխով պատին խփվել։
— Օ՛յ, դատարկաբա՜ն։
— Կորի՛ր աչքիցս։
— Եթե դու հոգի ունես, ապա ինչի՞ ես էդքան չար։
— Իսկ ի՞նչ է, քո կարծիքով էդ հոգին անուշահա՞ց է, ինչ է։ Ինքն էլ չի հասկանում, թե ինչի համար եմ իրեն քարշ տալիս, ու ցավում է։ Իսկ չարանում եմ, քանի որ ջղայնանում եմ։
— Դե ուրեմն ջղայնացի՛ր, սատանան քեզ հետ։ Մարդիկ սպասում են, որ կիրակին գա, ու կուլտուրական հանգստանում են… Կինո են գնում։ Իսկ սա ջղայնանում է, տեսա՜ր դու, շիշը…
Մաքսիմը կանգ առավ պատուհանի մոտ, երկար ժամանակ անշարժ նայում էր փողոցին։
Ձմեռ։ Սառնամանիք։ Գյուղը՝ սառած, պարզ երկինքը ապխտում էր գորշ ծխով. մարդիկ տաքանում էին։ Դույլերն ուսականթից կախ տված կնոջ անցնելու ժամանակ նույնիսկ կրկնակի լուսամուտներից այս կողմ լսվում էր, թե ոնց է նրա վալենկաների1 տակ ճռճռում ձիգ, պինդ ձյունը։ Շունը հիմարությունից հաչում էր ու լռում. սառնամանիք էր։ Մարդիկ տներում էին՝ տաքության մեջ։ Տաքանում, ճաշի պատրաստություն են տեսնում, մտերիմներին են քննարկում… Եթե կա՝ խմում են, բայց էդտեղ էլ ուրախությունը քիչ է։
Մաքսիմը երբ տրտմում է՝ չի՛ փիլիսոփայում, մտովի ոչ մեկից ոչինչ չի խնդրում, միայն չարություն ու ցավ է զգում։ Եվ իր այդ չարությունը ոչ ոքի կողմ չի ուղղում, չի ուզում ոչ մեկի մռութին խփել ու նաև չի ուզում դրա մեջ խեղդվել։ Ոչինչ էլ չի ուզում, ա՛յ թե որն է հոգեհան-սրիկան։ Ու անշարժ պառկել էլ չի ուզում։ Եվ օղի խմել էլ չի ուզում, չի՛ ուզում. ծիծաղատեղ դառնալը զզվելի է։ Պատահել է՝ խմել ու… Խմած ժամանակ սկսել է այնպիսի զազրելի մեղքեր խոստովանել, որոնցից թե՛ մարդիկ, թե՛ ինքը հետո վատ են զգացել։ Մի անգամ, խմած ժամանակ, միլիցիայում գլուխը պատերին է խփել, որոնց ամենատարբեր պաստառներ էին փակցված, ոռնացել է… Պարզվել էր, որ ինքը և էլի ինչ-որ մուժիկ՝ երկուսով, հայտնագործել են ինչ-որ հզոր շարժիչ, որ լուցկու տուփի չափեր է ունեցել, ու գծագրերը փոխանցել են ամերիկացիներին։ Մաքսիմը գիտակցում էր, որ դա կեղտոտ դավաճանություն է, որ ինքը «գիտական Վլասով» է, և խնդրում էր, որ իրեն հսկողության տակ տանեն Մագադան։ Ընդ որում՝ անպայման ուզում էր այնտեղ ոտաբոբիկ գնալ։
— Իսկ գծագրերն ինչի՞ ես փոխանցել, հը՞.- փորփրում էր ավագը,- և՝ ո՞ւմ…
Մաքսիմը դա չգիտեր, գիտեր միայն, որ «Վլասովից վատն» է։ Ու լացում էր։

Այդպիսի տանջալից մի կիրակի Մաքսիմը կանգնած էր լուսամուտի մոտ ու նայում էր ճանապարհին։ Նորից պարզկա էր ու ցուրտ, ծխնելույզները ծխում էին։ «Եվ ի՞նչ,- բարկացած մտածում էր Մաքսիմը,- հարյուր տարի առաջ էլ էսպես է եղել, ի՞նչ նոր բան կա, հը՞։ Ու միշտ էլ այսպես է լինելու։ Հրե՜ն տղա է գնում՝ Վանկա Մալոֆեևի որդին… Իսկ ես հենց իրեն՝ Վանկային եմ հիշում, դեռ որ էս տարիքին էր, ու ես էլ էսպիսին էի։ Հետո սրանք իրենց էսպիսիները կունենան, հետո դրանք՝ իրենցը… Ու վե՞րջ։ Իսկ ինչի՞ համար…
Մաքսիմը լրիվ սրտնեղեց… Հիշեց, որ Իլյա Լապշինին հյուր է եկել կնոջ բարեկամը, իսկ էդ բարեկամը տերտեր էր։ Ամենաիսկական տերտեր՝ մազոտ։ Տերտերը թոքերի հետ կապված ինչ որ բան ուներ՝ հիվանդ էր, եկել էր՝ բուժվի։ Բուժվում էր փորսուղի ճարպով, իսկ փորսուղներ ճարում էր Իլյան։ Տերտերը շատ փող ուներ, նա Իլյայի հետ հաճախ էր սպիրտ խմում ու զրուցում։ Տերտերը մենակ սպիրտ էր խմում։
Մաքսիմը եկավ Լապշինների մոտ։
Տերտերն ու Իլյուխան սեղանի մոտ էին, սպիրտ էին խմում ու զրուցում։ Իլյուխան արդեն քանդվում էր՝ քթով կտցում ու դնդնում էր, թե՝ ո՛չ այս կիրակի, այլ հաջո՛րդ։ Իսկ հաջորդ կիրակի կբերի միանգամից տաներկու փորսուղ.
— Ինձ էդքան պետք չէ։ Ինձ հարկավոր է երեք հատ, բայց լավերը՝ յուղոտ։
— Ես տասներկուսը կբերեմ, իսկ դու արդեն ինքդ ընտրիր։ Իմ գործը բերելն է, իսկ դու արդեն ինքդ ընտրիր՝ որոնք են լավերը։ Գլխավորը՝ որ դու բուժվես… Իսկ ես քարշ կտամ, կբերեմ, տասներկու հատ…
Տերտերն Իլյուխայի հետ ձանձրանում էր և ուրախացավ, երբ Մաքսիմը եկավ։
— Հը՞,- հարցրեց նա։
— Հոգիս ցավում է,- ասաց Մաքսիմը։- Ես եկել եմ-իմանամ՝ հավատացյալների հոգին է՞լ է ցավում, թե՞ ոչ։
— Սպիրտ ուզո՞ւմ ես։
— Մենակ թե չմտածես, որ ես հատուկ եկել եմ խմելու։ Ես իհարկե կարող եմ խմել, բայց ես դրա համար չեմ եկել։ Ինձ հետաքրքիր է՝ քո հոգին երբևէ ցավո՞ւմ է, թե՞ չէ։
Տերտերը բաժակները սպիրտ լցրեց, մի բաժակն ու ջրով լի գրաֆինը մոտեցեց Մաքսիմին.
— Քո ճաշակով բացիր։
Տերտերը խոշորամարմին, վաթսունամյա տղամարդ էր՝ լայն թիկունքով և հսկայական ձեռքերով։ Նույնիսկ հավատդ չէր գալիս, որ սրա թոքերի հետ ինչ-որ բան էն չէ։ Ու տերտերի աչքերն էլ ջինջ էին, խելացի։ Եվ նայում էր ակնդետ, նույնիսկ լկտիաբար։ Սրա նմանը ոչ թե պիտի բուրվառ թափահարեր, այլ ալիմենտներից փախչեր։ Ոչ էլ բարեշունչ ու անալի է։ Ո՛չ սա, ո՛չ էսպիսի մռութով մեկը պիտի մարդկային վշտերի ու տրտմության կենդանի տրոփող թելակծիկը քանդեր։ Սակայն (Մաքսիմը դա միանգամից զգաց) տերտերի հետ շփվելը շատ հետաքրիր էր։
— Հոգի՞դ է ցավում։
— Ցավում է։
— Այդպե՜ս,- տերտերը խմեց ու շուրթերը մաքրեց օսլայած սփռոցի ծայրով։- Սկսենք մոտենալ հեռվից։ Ուշադիր լսի՛ր, մի՛ ընդհատիր։ — Տերտերը ետ ընկավ աթոռի թիկնակին, շոյեց մորուքն ու հաճույքով խոսեց.
— Հենց հայտվնեց մարդկային ցեղը, հայտնվեց չարիքը։ Հենց հայտնվեց չարիքը, հայտնվեց դրա դեմ պայքարելու ցանկությունը, այսինքն՝ չարիքի դեմ։ Հայտվեց բարին։ Նշանակում է՝ բարին հայտնվեց այն ժամանակ, երբ հայտնվեց չարիքը։ Ուրիշ բառերով ասած՝ կա՛ չարիք՝ կա՛ բարիք, չկա՛ չարիք՝ չկա՛ բարիք, ինձ հասկանո՞ւմ ես։
— Ըհը՛, ըհը՛։
— Մի՛ հընհընա, քանզի դեռ չեմ լծել։ — Տերտերը երևի պաշտում էր դատողություններ անել էսպես՝ տարօրինակ, հեռու և անպատասխանատու։- Ի՞նչ է Քրիստոսը։ Դա համակ բարին է, որ կոչված է երկրի վրա չարը ոչնչացնելու։ Երկու հազար տարի նա գոյություն ունի մարդկանց մեջ որպես գաղափար. պայքարում է չարի դեմ։
Իլյուխան սեղանի մոտ քնել էր։
— Երկու հազար տարի երկրի վրա Քրիստոսի անունով ոչնչացվում է չարը, բայց այդ պատերազմի վերջը չի երևում։ Մի՛ ծխի, խնդրում եմ, կամ էլ մոտեցիր փեչի օդհանին ու նոր մուր արա։
Մաքսիմը կրնկի վրա հանգցրեց ցիգարկան2 և հետաքրքրությամբ շարունակեց լսել.
— Թոքերիդ ի՞նչ է եղել,- հետաքրքրվեց քաղաքավարությունից։
— Ցավում են,- կարճ ու դժկամ պատասխանեց տերտերը։
— Փորսուղի միսը գոնե օգնո՞ւմ է
— Օգնում է։ Շարունակենք, որդյա՛կ իմ քրջահոտ…
— Ի՞նչ,- զարմացավ Մաքսիմը։
— Ես քեզ խնդրեցի չընդհատել։
— Ես թոքերիդ մասին հարցրի…
— Դու հարցրիր, թե ինչի՞ է հոգին ցավում։ Ես քեզ հասկանալի կերպով նկարագրում եմ աշխարհի կառուցվածքը, որ հոգիդ հանգստություն ձեռք բերի։ Ուշադիր լսի՛ր ու ըմբռնի՛ր։ Եվ այսպես՝ Քրիստոսի գաղափարն առաջացավ չարին հաղթելու ցանկությունից, բա էլ ինչի՞։ Պատկերացրո՛ւ՝ բարին հաղթեց, Քրիստոսը հաղթեց… Բայց էդ դեպքում էլ ինչի՞ է ինքը պետք։ Նրա կարիքն այլևս չկա։ Ուրեմն դա անանց, հավերժ ինչ-որ բան չէ, այլ այնպիսի ժամանակավոր միջոց, ինչպիսին պրոլետարիատի դիկտատուրան է։ Բայց ես ախր ուզում եմ հավատալ Հավերժությանը, հավերժական Հսկա ուժին և հավերժ Կարգուկանոնին, որը լինելու է։
— Կոմունիզմի՞ն, ինչ է։
— Կոմունիզմին ի՞նչ։
— Կոմունիզմին հավատո՞ւմ ես։
— Ինձ՝ չի՛ հասնում։ Էլի՞ ընդհատում ես։
— Վե՛րջ, էլ չե՛մ անի, մենակ թե դու, էն բանը… մի քիչ հասկանալի՛ խոսիր։ Ու մի՛ շտապիր։
— Ես պարզ եմ խոսում. ուզում եմ հավատալ հավերժական բարուն, հավերժական արդարությանը, հավերժական Վերին ուժին, որն այս ամենը բստրել է երկրի վրա, ես ուզում եմ ճանաչել այդ ուժը և հուսալ, որ էդ ուժը կհաղթի։ Թե չէ՝ ինչի՞ համար է էս ամենը։ Իսկ ո՞ւր է այդ ուժը։ — Տերտերը հարցական նայում էր Մաքսիսմին,- կա՞ այն։
Մաքսիմը ուսերը թոթվեց։
— Չգիտեմ։
— Ե՛ս էլ չգիտեմ։
— Ա՛ռը՛-հա՞…
— Ա՛ռ քեզ՝ երկո՛ւ հա։ Ես այդպիսի ուժ չգիտեմ։ Հնարավոր է, որ ինձ՝ մարդուն, տրված չէ ճանաչել այն, իմանալ ու մինչև վերջ իմաստավորել։ Այդ դեպքում ես հրաժարվում եմ հասկանալ իմ գոյությունն այստեղ՝ երկրի վրա։ Այ հենց սա՛ էլ ես զգում եմ, և դո՛ւ, քո հիվանդ հոգով, ճիշտ հասցեով ես եկել. իմ հոգին էլ է ցավում։ Մենակ թե դու պատրաստի պատասխանի հետևից ես եկել, իսկ ես փորձում եմ ինքս այս ամենի հատակը տեսնել, բայց սա անհատակ օվկիանոս է։ Ու բաժակով այն չես դատարկի։ Ու երբ մենք կուլ ենք տալիս այս զազրանքը…- տերտերը սպիրտ խմեց ու սփռոցով թրջեց շուրթերը։ — Երբ մենք սա խմում ենք, մենք բաժակով դատարկում ենք օվկիանոսը՝ հուսալով հասնել հատակին, բայց բաժակով, բաժակով, որդյակ իմ… Փակ շրջան է. մենք դատապարտված ենք…
— Կներես, կարելի՞ է մի դիտողություն անել։
— Հրամմե։
— Դու ինչ-որ… հետաքրքիր տերտեր ես։ Էդպիսի տերտերներ լինո՞ւմ են։
— Ես մարդ եմ, և մարդկային ոչինչ ինձ խորթ չէ։ Այսպես ասել է մի շատ հայտնի անաստված, ու շատ ճիշտ է ասել։ Ճիշտ է՝ մի քիչ շատ է ինքնավստահ ասել, քանզի կենդանության օրոք նրան ոչ ոք աստծու տեղ չի պաշտել։
— Ուրեմն, եթե ես քեզ ճիշտ հասկացա, աստված չկա՞։
— Ես ասացի՝ ոչ, չկա՛։ Հիմա ես ասում եմ՝ այո՛, կա՛։ Հապա, որդյակ իմ, սպիրտը լցրո՛ւ, քսանհինգ տոկոս ջրով բացի՛ր ու ի՛նձ տուր։ Քե՛զ էլ լցրու։ Լցրո՛ւ, պարզամիտ որդյակ իմ, ու բեր տակը տեսնենք։ — Տերտերը խմեց։ — Հիմա ես քեզ կասեմ, որ Աստված կա՛։ Նրա անունը Կյանք է։ Էդ Աստծուն ես՝ հաւատամ։ Մենք ախր ինչպիսի՞ Աստված ենք նկարել՝ բարի, շրջանցելի, անկոտոշ, թույլ ու լղոզվող… Ա՜յ թե ինչպիսին ենք։ Էդպիսին՝ չկա։ Կա՛ խիստը, ամենազորը՝ Կյանքը։ Սա առաջարկում է բարին ու չարը միասին։ Հենց էս Աստծուն էլ ես՝ հաւատամ։ Էդ ինչի՞ ենք որոշել, որ բարին պիտի հաղթի չարին։ Ինչի՞ համար։ Ինձ, օրինակ, հետաքրքիր է հասկանալ, որ դու մոտս եկել ես ոչ թե ճշմարտություն պարզելու, այլ սպիրտ խմելու։ Ու նստել էստեղ, աչքերդ ես պլշում, ձևացնում ես, թե քեզ հետաքրքիր է լսելը…
Մաքսիմն աթոռի վրա շարժվեց։
— Ոչ պակաս հետաքրքիր է հասկանալ, որ այնուամենայնիվ քեզ ոչ թե սպիրտն է պետք, այլ ճշմարտությունը։ Ու շատ ավելի հետաքրքիր է վերջնականապես ճշտել. հոգի՞դ է քեզ այստեղ բերել, թե՞ սպիրտը։ Տեսնո՞ւմ ես՝ ես գլխով եմ աշխատում, փոխանակ ուղղակի խղճամ քեզ՝ մանրապճեղ որբուկիդ։ Դրա համար էլ, համաձայն է՛ս իմ Աստծու, ես քեզ ասում եմ. հոգիդ ցավո՞ւմ է՝ լավ է։ Լավ է, որ դու աթոռի վրա շարժվեցիր, տիրու մերը։ Թե չէ հոգևոր հավասարակշռության դեպքում քեզ աղյուսափեչից ցած չես բերի։ Ապրի՛ր, որդյակ իմ, լացի՛ր ու պարի՛ր։ Մի՛ վախենա, թե էն աշխարհում շիկացած թավաներ ես լիզելու, քանզի դու դեռ էս աշխարհում լիուլի կստանաս թե՛ դրախտը, թե՛ դժոխքը։ — Տերտերը խոսում էր բարձր, դեմքը բոցավառվում էր, քրտնել էր։ — Դու եկել ես իմանալու՝ ինչի՞ն հավատալ։ Ճիշտ ես գլխի ընկել՝ հավատացյալների հոգին չի ցավում։ Բայց ինչի՞ն հավատալ։ Հավատա Կյանքի՛ն։ Ինչո՞վ այս ամենը կավարտվի՝ չգիտեմ։ Ո՞ւր է այս ամենն ընթանո՞ւմ՝ նույնպես չգիտեմ։ Բայց ինձ ծայր աստիճան հետաքրքիր է բոլորի հետ սլանալը, իսկ եթե հաջողվի՝ մյուսներից առաջ անցնելը… Չարի՞ք է։ Դե հա՛, չարիք է։ Եթե իմ հանդեպ որևէ մեկը այդ հոյակապ մրցության ժամանակ կեղտոտություն անի՝ ոտք գցի, ես վեր կկենամ ու կտամ մռութին։ Ոչ մի՝ «աջն էլ դեմ տուր», կտամ մռութին ու բաստա3։
— Իսկ եթե նրա բռունցքն ավելի մեծ է։
— Ուրեմն էդպիսին է իմ բախտը՝ վազել նրա հետևից։
— Իսկ ո՞ւր վազել, հը՞։
— Հըն-հընի սարը, ի՞նչ տարբերություն՝ ո՞ւր։ Բոլորը՝ նույն կողմ՝ բարիներն էլ, չարերն էլ։
— Ինչ-որ չեմ զգում, որ ես որևէ կողմ եմ ձգտում,- ասաց Մաքսիմը։
— Ուրեմն ծնկներից թույլ ես։ Ընկնավո՛ր։ Ուրեմն էդպիսի՛ն է բախտդ՝ տեղում ոռնալ։
Մաքսիմը սեղմեց ատամները… Տաք, չար հայացքով սկսեց ուտել տերտերին։
— Էդ ինչի՞ պիտի էդպիսի դառը բախտն իմը լինի։
— Թույլ ես, թույլ ես… եփած հավի պես։ Աչքերդ մի՛ պտտեցրու։
— Տերտերի՛կ, իսկ եթե ես, օրինակ, հիմի մի հատ ճակատիդ հասցնեմ, ո՞նց կլինի, հը՞։
Տերտերը (հիվանդ էլ թոքերով) բարձր, թավ ձայնով հռհռաց.
— Տեսնո՞ւմ ես,- ցույց տվեց իր հսկա թաթը,- հուսլի է, բնական ընտրություն կկատարվի։
— Իսկ ես հրացանը կբերեմ։
— Իսկ քեզ կգնդակահարեն։ Դու դա գիտես, դրա համար էլ հրացանդ չես բերի, զի՝ թույլ ես։
— Դանակով կծակեմ, ես կարող եմ։
— Հինգ տարի կստանաս։ Իմը մի ամիս կցավի, բայց կանցնի, իսկ դու կշալակես հինգ տարին ու կքաշես։
— Լավ, էդ դեպքում հենց քո՛ հոգին ինչո՞ւ է ցավում։
— Ես հիվանդ եմ, ընկեր իմ։ Ես վազեցի մինչև տարածության կեսն ու կաղացի։ Լցրո՛ւ։
Մաքսիմը լցրեց։
— Դու ինքնաթիռով թռած կա՞ս,- հարցրեց տերտերը։
— Թռել եմ, շատ անգամ։
— Իսկ ես էստեղ էի առաջին անգամ թռչում։ Հոյակապ էր։ Երբ նստում էի դրա մեջ, մտածեցի. եթե էս թռչող բարաքը շուռ գա, ուրեմն այդպես էր պետք՝ ափսոսալ ու վախենալ չկա։ Ամբողջ ճանապարհին ինձ գերազանց էի զգում։ Երբ դա ինձ գետնից պոկեց ու տարավ՝ ես նույնիսկ կողը շոյեցի՝ կեցցես։ Ինքնաթիռին՝ հաւատամ։ Ընդհանրապես կյանքում շատ բան է արդար։ Ա՞յ, ափսոսում են՝ Եսենինը քիչ ապրեց… երգի չափ ապրեց։ Էդ երգն ավելի երկար լիներ՝ էդքան սրտաճմլիկ չէր լինի։ Երկար երգեր չեն լինում։
— Իսկ ձեզ մոտ՝ եկեղեցում… հենց սկսեցի՜ն…
— Մերը երգ չի, մերը տնքոց է։ Չէ՛, Եսենինը… Էստեղ հենց երգի չափ ապրվեց։ Եսենին սիրո՞ւմ ես։
— Սիրում եմ։
— Երգե՞նք։
— Երգել չգիտեմ։
— Մի թեթև օգնի, բայց չխանգարես։
Տերտերը զլեց սառցակալած թխկենու մասին, ու էնպես տխուր ու էնպես մի տեսակ խելացի, որ իրոք կրծքի տակ ինչ-որ բան սեղմվեց։ «Ախ, ես էլ այսօր երերուն եմ ինչ-որ» բառերի հետ՝ տերտերը բռունցքով խփեց սեղանին, լաց եղավ ու բաշը ճոճեց.
— Քնքուշ էր, քնքուշ, գյուղացուն սիրում էր։ Խղճում էր, քնքուշ էր։ Իսկ ես քեզ եմ սիրում, արդա՞ր է՝ արդար է։ Ու՞շ է՝ ուշ է…
Մաքսիմը զգում էր, որ ինքն էլ սկսում էր սիրել տերտերին։
— Հայր, տե՛ր հայր… Լսիր էստեղ։
— Չեմ ուզում,- լալիս էր տերտերը։
— Լսիր էստեղ, քոթո՛ւկ։
— Չեմ ուզում, դու ծնկներից թույլ ես…
— Ես քո նմաններին դեռ առաջին կիլոմոտրին հետ կթողնեմ։ Թո՜ւյլ ես ծնկներից… Թոքախտավո՛ր։
— Աղոթի՛ր,- տերտերը վեր կացավ։ — Կրկնի՛ր իմ հետևից…
— Գնա՛, ես քո…
Տերտերը հեշտությամբ, մի ձեռքով վզակոթից բարձրացրեց Մաքսիմին, դրեց իր կողքին։
— Կրկնի՛ր իմ հետևից. հաւատա՜մ։
— Հաւատամ,- ասաց Մաքսիմը։
— Բա՛րձր, հանդիսավո՛ր. հա-ւա-տա՜մ։ Միասին՝ հա-ւա-տա՜մ։
— Հա-ւա-տա՜մ,- բարեբանեցին միասին։ Հետո տերտերը սովորական շուտասելուկի պես մենակ արագախոսեց.
– Ավիացիային, մեխանիզացիային, գյուղատնտեսությանը, գիտական հեղափոխությանը, տիեզերքին ու անկշռությանը, զի դրանք օբյեկտի-ի՜վ ե-ե՜ն։ Միասի՛ն։ Ինձնից հետո՛…
Միասին գոռացին.
— Հա-ւա-տա՜մ։
— Հաւատամ, որ շուտով բոլորը կհավաքվեն գարշահոտ մեծ քաղաքներում։ Հաւատամ, որ այնտեղ կխեղդվեն ու նորից կփախչեն ազատ դաշտերը… Հաւատամ։
— Հա-ւա-տա՜մ։
— Փորսուղի ճարպին, ցլի կոտոշին ու տնկված լծափայտին, մարմնին ու մարմնի փափկությանը…

… Երբ Իլյուխա Լապշինն աչքերը մի կերպ բացեց, տեսավ հետևյալը. հսկա տերտերը իր հզոր մարմինը շպրտում էր օթախի մի ծայրից մյուսը, թափով կքանստում, ծափ տալիս և կրծքին ու կոնքերին թփթփացնելով գոռում էր.
— էխ, հաւատամ, հաւատամ։
Էն-տեղ, էն-տեղ, էն-տեղ՝ մեկ,
Հաւատամ, հաւատամ։
Ըմ-պա, ըմ-պա, ըմ-պա՝ երկու,
Հաւատամ, հաւատամ…
Իսկ նրա կողքին, ձեռքերը կոնքերին ծալած, մանրապար էր տալիս Մաքսիմ Յարիկովն ու երկրորդում.
— Ու-տյա, ու-տյա, ու-տյա՝ երեք,
Հաւատամ, հաւատամ։
Յե-տյա, յե-տյա, յե-տյա՝ չորս,
Հաւատամ, հաւատամ…
— Իմ հետևի՛ց,- բացականչում էր տերտերը։
— Հաւատամ, հաւատամ։
Մաքսիմը հարմարվում էր տերտերի թիկունքում, նրանք պարելով լուռ պտույտներ էին գործում օթախում, հետո տերտերն էլի նետվում էր կքապարի՝ սառցափոսի պես բացելով ձեռքերը… Հատակի տախտակահեծերը ճկվում էին.
— Էխ, հաւատամ, հաւատամ։
Տի-նա, տի-նա, տի-նա՝ հինգ,
Բոլոր տնկվածներ են պինդ,
Հաւատամ, հաւատամ։
Իսկ որտեղ վեց, այնտեղ ցեց,
Հաւատամ, հաւատամ։
Երկուսն էլ՝ տերտերն էլ, Մաքսիմն էլ, պարում էին մի այնպիսի չարությամբ, այնպիսի գիշատչությամբ, որ տարօրինակ չէր էլ թվում, որ պարում են։ Էստեղ կամ պիտի պարվեր, կամ կրծքի վրա վերնաշապիկ պատռվեր, լացվեր, ու կրճտացվեին ատամները։
Իլյուխան նայեց, նայեց նրանց, ու ինքն էլ հարմարվեց հետները պարելու։ Բայց նա միայն ժամանակ առ ժամանակ բարալիկ գոչում էր. «Իհ-հա՜, իհ-հա՜»։ Նա բառերը չգիտեր։
Տերտերի շապիկը մեջքին թրջվել էր, շապիկի տակ շարժվում էին աժդահա մկանազանգվածները. նա երևի նախկինում չի էլ իմացել, թե ինչ բան է հոգնությունը, ու հիվանդությունը դեռ չէր հասցրել կծել-կտրել նրա ձիգ մկանները։ Դրանք երևի այնքան էլ հեշտ չէր կծել-կտրելը. ավելի շուտ նա բոլոր փորսուղներին կուտեր։ Իսկ եթե պետք լինի, եթե խորհուրդ տան, կխնդրի իրեն չաղլիկ գայլ բերել՝ հենց էնպես չի հեռանա։
— Իմ հետևի՛ց,- նորից հրամայեց տերտերը։
Եվ երեքն էլ շիկացած, կատաղած տերտերի գլխավորությամբ մտան շրջան շրջանի հետևից պարելու։ Հետո տերտերը ծանր, մեծ գազանի պես, նորից թռավ շրջանի կենտրոնն ու ճկեց հատակի տախտակահեծերը… Դողդողացող սեղանի վրա զրնգացին բաժակներն ու ափսեները։
— Է՛խ, հաւատամ, հաւատամ…

Անդրեյ Բիտով «Սանդուղք»

Հայ ընթերցողն անշուշտ լավ գիտի «Պուշկինյան տան», «Հայաստանի դասերի» ու բազմաթիվ այլ հանրահայտ երկերի հեղինակ, Հրանտ Մաթևոսյանի ընկեր, արձակագիր Անդրեյ Բիոտվին։ Բայց բանաստեղծ Անդրեյ Բիտովին շատ քչերը գիտեն թե՛ Հայաստանում, թե՛ իր հայրենիքում՝ Ռուսաստանում։
Ինքը Բիտովն իրեն բանաստեղծ չի համարում, բայց բանաստղծական մի փոքրիկ գրքույկ ունի՝ «Ծառը»։ Իր ձևակերպմամբ՝ «ոգու պոեզիայի» այս նմուշները հոգու նախավարժանքներ են լուրջ ու կարևոր գործից՝ արձակից առաջ։
Վերջերս Երևանում հայերեն թարգմանությամբ լույս տեսավ այդ գրքույկը… Զգացի, որ եթե ոչ ամբողջ գիրքը, ապա գոնե ամենագեղեցիկ ու հզոր բանաստեղծությունը՝ «Սանդուխքը», պիտի նորից թարգմանել (բնօրինակը ցանցում գտնելու դեպքում կտեղադրեմ թարգմանության կողքին)։

Գևորգ Գիլանց

Անդրեյ Բիտով
Սանդուղք

Ճամփա հարթեցի առ Աստված։
Հավանաբար դժվար տրված
ու գրեթե շեմ հասնող ուղիս
երկար էր խիստ։
Բայց ավարտի համար էստեղ
աստիճանները մեծ են, նեղ,
ուրվագծերն աղոտ են, շեղ…
պառկեցի հոգնած։

Շունչ առա։ Աստիճաններին
շարքով հարազատ ստվերներ են՝
անմարմին, դատարկավուն են…
թափանցող թունել…
Հանելո՞ւկ է, էս ինչո՞ւ է
ձախում՝ պապս, տատս՝ աջում,
պապ ու տատս ջո՞կ…
Բայց էս ի՞նչ է, այ քեզ թնջուկ.
ձախում՝ քեռիս, մորքուրն՝ աջում,
ու ինձ են կանչում…

— Ողջույն, հարազատս, ասա,
էս ի՞նչ կրքեր են ու սարսափ,
էս ինչո՞ւ եք միայն մասամբ,
ու ի՞նչ եք այստեղ…

— Մի քիչ աշխույժ վերև արի,
բարձրացիր, արա՛գ ավելի,
դե շուտ, արի՛, գրկախառնվի՛ր,
հասցրո՛ւ։

— Ես չե՛մ պառկել ծուլությունից,
աստիճանները շատ են մեծ,
շատ է փչում էս թունելից…
Դրախտը չէ…

— Էլ ոչնչից մի վախեցիր,
և էլ մի անհանգստացիր,
կամաց-կամաց ընտելացիր,
հանգրվան է սա։

— Տարօրինակ եղանակ է,
տարվա էս ի՞նչ եղանակ է,
Ինչ դաժան է՝ անբնություն՝
ո՛չ երգ, ո՛չ թռչուն…

— Առ հավերժը անցում չկա,
երգերը երգված են, չկան
խավար չկա ու լույս չկա…
— Դժո՞խքն է սա։

— Լույս չկա, բայց խավար էլ չիք,
չկա հարստություն, կարիք,
չկա ազատություն ու բանտ…
— Կներեք…
Դեռ տեղում են իմ ոտքերը,
դեռ ճերմակ են իմ ձեռքերը,
դեռ ապրելուց ես չեմ հոգնել,
հաշվի առնեիք…

— Մի քիչ շատ չէ՞ քո ուզածը,
փնտրեցի՞ր ճամփան առ Աստված,
գտե՛լ ես ճամփան առ Աստված,
էլ ի՞նչ ես ուզում…

— Առ Աստվա՜ծ… ախր փնտրում էի՝
լոկ մինչև շեմ…
օգնող՝ վսեմ…
ոչ թե հենց Իր մոտ։
Աստծո մոտ՝ ո՛չ էս իմաստով,
այլ էն, որ էս արահետը…
Չափից ավել խիստ մի դատեք,
խելքիս բանը չէ…

— Ողջի նման անբարիշտ ես,
ուժդ տեղն է՝ խելքն ինչի՞դ է…-
դրախտը չէ՝ դժոխք էլ չէ,
համարյա թե չէ…
ոչ դրախտ է, ոչ էլ դժոխք,
ոչ խոնավ է, ու ոչ էլ չոր,
ընդամենը՝ պարտքերի հոր.
վճարի՛ր…

— Էստեղ բաժին չունեմ պարտքի,
էս մահճի մեջ ես չեմ պառկի,
ճամփաս պիտի շարունակեմ…
Քարացա։

Էլ ուժ չկա ետ դառնալու,
ետ նայելու,
ետ շրջվելու
ուժ չկա…

Կյանքի ուժն ուրեմն ինձ էլ
հացրել է արդեն հնձել,
երևի ոգիս է պրծել,
սպասում են ինձ…

Եվ աստիճանները թեք չեն,
ստվերները թափանցիկ չեն,
ու ոտքերս իրենք իրենց
տանում են վերև…

Իրոք երևի առ Աստված
ճամփան բարդ է, թանկ չափազանց,
երկար է չափից ավելի…
Տե՛ր Աստված, ների՛ր։

Ուրեմն իմ ժամանակն է,
ուրեմն նավս մեկնել է,
ուրեմն նավս եկել է…
Ներս թող, Տե՛ր Աստված։

Տերն ասաց՝ քո՛ տրտմությունն է…
ու ասաց՝ վերջներդ նույնն է…
ու ասաց՝ սկզբում բոլորն էլ…
անց կացիր։

Օսիպ Մանդելշատամ

* * *

Ապրում ենք՝ ոտքի տակ չզգալով երկիրը,

Ու չեն լսվում տասը քայլից մեր խոսքերը,

Իսկ անդ, ուր բավ է անգամ կես շշուկ,

Կրեմլանիստ լեռնցուն են հիշում։

Իր հաստ մատներին՝ հանց ճիճու, ճենճայուղ է,

Բառերը՝ փթանոց ծանրոցներ, ուղիղ են,

Ժպտում են բլոճակերպ աչքերը,

Ու փայլփլում են նրա ճտքերը…

Նրա շուրջ բարակվիզ առաջնորդախումբ է,

Ծառայամիտ կիսամարդկանցով խաղում է.

Ով՝ սուլում, մլավում է, ով՝ թնկթնկում…

Եվ միայն ինքն է հռփում, մատ տնկում։

Հանց պայտին՝ մեխում է հրամանաշարքեր.

Ում՝ շեքին, ճակատին, ում՝ ունքին, ում՝ աչքին…

Իր ցանկացած պատիժ – «մորու»  պես է

Ու մի լայն կրծքավանդակ է օսի։

* * *

Թե՛ Շուբերտը՝ ջրում, թե՛ Մոցարտը՝ թռչներգում,

Թե Գյոթեն՝ սուլելով ոլոր արահետում,

Թե Համլետը՝ վախլուկ քայլքի հետ՝ մտքերում՝

Սրտի զարկն ամբոխի համրում էին, հավատում։

Գուցե և մինչ շուրթեր՝ շշուկն արդեն ծնվել էր,

Ու դեռ ոչփայտանյութ՝ տերևներն են պարել…

Եվ ամենն, ինչ մեզ մեր փորձը նվիրել է,

Մինչ փորձը մեր արդեն իսկ ունեին կերպարներ։

թարգմ. Գևորգ Գիլանց